Ο όρος συγκέντρωση παραπέμπει γενικά και όχι ξεκάθαρα σε συμπεριφορές που βρίσκονται υπό άμεση παρατήρηση (πχ. είμαστε συγκεντρωμένοι σε μια δραστηριότητα που μας αρέσει) και σχετίζεται άμεσα με το ενδιαφέρον.
Όλοι έχουμε ζήσει καταστάσεις όπου χάσαμε την συγκέντρωση μας, ενώ κάποιος φίλος μιλούσε, για λίγα δευτερόλεπτα δεν τον ακούγαμε καν. Ενώ διαβάζαμε το αγαπημένο μας βιβλίο, δεν θυμόμαστε τι έγραφε η προηγούμενη παράγραφος… Αν σκεφτούμε και καταγράψουμε σχετικές εμπειρίες, είμαι σίγουρος ότι θα γεμίζαμε πολλές σελίδες. Και παράλληλα με αυτά τα γεγονότα σκεφτόμαστε: δεν μπορώ να συγκεντρωθώ, έχω άγχος για την νέα μου δουλειά, για την κόρη μου -είναι με πυρετό στο σπίτι της μητέρας μου και άλλα και άλλα και άλλα…
Η συγκέντρωση σχετίζεται με βασικές αρχές της ζωής. Έναν κόσμο με εκατοντάδες εξωτερικά ερεθίσματα, την αυτό – αντίληψη, την προσπάθεια, τους στόχους αλλά και τις προσδοκίες. Και είναι δύσκολη υπόθεση. Ιδιαίτερα όταν πρέπει να προσέξουμε κάτι που δεν μας ενδιαφέρει καθόλου, χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια. Βέβαια, κάποιοι τα καταφέρνουν καλά σε όλους τομείς, κάποιοι μόνο σε ό,τι τους ενδιαφέρει και κάποιοι δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν για παραπάνω από ένα λεπτό, ακόμα και σε πράγματα που τα βρίσκουν τουλάχιστον ενδιαφέροντα.
Λειτουργία της συγκέντρωσης
Πρώτη φάση
Κάθε στιγμή βρισκόμαστε σε μια επικοινωνία με το περιβάλλον. Δεχόμαστε δεκάδες ερεθίσματα (οπτικά, ακουστικά, οσφρητικά, γευστικά, απτικά αλλά και ερεθίσματα που σχετίζονται με την βαρύτητα και εσωτερικά όργανα στο σώμα μας). Όλα αυτά τα ερεθίσματα, γίνονται αντιληπτά με αντίστοιχα αισθητηριακά όργανα (πχ. μάτια, δέρμα) και μέσω των υποδοχέων που διαθέτουν μεταφέρονται στον εγκέφαλο.
Δεύτερη φάση
Στην συνέχεια ακολουθεί μια διαδικασία ταξινόμησης, επεξεργασίας, συντονισμού και διατήρησης αυτών των ερεθισμάτων καθώς και η απάντησή μας σε αυτά. Τα περισσότερα από αυτά τα ερεθίσματα, δεν φτάνουν στην συνείδηση δηλαδή δεν τα σκεφτόμαστε. Το ρολόι μου αυτή τη στιγμή είναι σφιχτό στον καρπό μου, το κλιματιστικό κάνει θόρυβο, η οθόνη του υπολογιστή είναι ανοιχτή στο γραφείο μου, όμως δεν τα σκέφτομαι αυτά. Δεν με απασχολούν. Είμαι συγκεντρωμένος στο άρθρο που γράφω.
Τρίτη φάση
Κατά κάποιον τρόπο λοιπόν επιλέγουμε το πλήθος ερεθισμάτων που αντιλαμβανόμαστε Αξιολογούμε ιεραρχικά τα ερεθίσματα, ουσιαστικά «φιλτράρουμε» και κρατάμε για περαιτέρω επεξεργασία μόνο τα σημαντικά. Ο εγκέφαλος αναγνωρίζει το ενδιαφέρον και απωθεί το “ενοχλητικό” με αποτέλεσμα να μπορούμε να επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε αυτό που κάνουμε εκείνη τη στιγμή.
Τέταρτη Φάση
Σε αυτή τη διαδικασία παίζουν μεγάλο ρόλο τα συναισθήματα. Θετικά συναισθήματα προωθούν την επεξεργασία των συναισθημάτων ενώ αρνητικά την μπλοκάρουν. Επίσης, ρόλο παίζουν και η ποιότητα των ερεθισμάτων, προηγούμενες εμπειρίες, ενδιαφέροντα αλλά και η παρούσα κατάσταση του οργανισμού.
Ειδικές περιπτώσεις
Μερικά παιδιά έχουν δυσκολία στην επιλογή και στην πρόσληψη των ερεθισμάτων. Τα παιδιά αυτά έχουν χαμηλή και περιορισμένη ικανότητα παραμονής της προσοχής σε ένα θέμα. Στο σχολείο οι εργασίες τους είναι τις περισσότερες φορές ελλιπείς, δεν ακούνε τις οδηγίες του δασκάλου, ένα άγγιγμα κατά το μάθημα της γυμναστικής γίνεται αντιληπτό σαν σπρώξιμο και αντιδρούν παρορμητικά. Φαίνεται πως είναι άτακτα και αδιάφορα… Η αλήθεια όμως είναι ότι βομβαρδίζονται με πληροφορίες που δεν μπορούν να φιλτράρουν και να οργανώσουν.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη Συγκέντρωση
Η ικανότητα να συγκεντρωνόμαστε, δηλαδή να εστιάζουμε απερίσπαστα την προσοχή μας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποδοτική μελέτη. Οι περισσότεροι ενήλικες μπορούν να συγκεντρωθούν σε ένα αντικείμενο από 20 έως 50 λεπτά. Είναι μάλλον σπάνιο ένας άνθρωπος να μπορεί να συγκεντρωθεί για 50 λεπτά, οπότε κάθε προσπάθεια που κάνουμε που ξεπερνά αυτό το χρονικό όριο χωρίς διάλειμμα είναι καταδικασμένη σε αποτυχία.
Η ικανότητα για συγκέντρωση επηρεάζεται τόσο από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το σώμα μας, όσο και από την ψυχολογική κατάστασή μας. Αυτό σημαίνει ότι όταν ήμαστε αγχωμένοι ή ακόμα και όταν έχουμε πυρετό η ικανότητά μας για συγκέντρωση μειώνεται. Κατά συνέπεια είναι απολύτως αναμενόμενο να μην μπορείτε να συγκεντρωθείτε αν έχετε υπερβολικό άγχος. Μάλιστα στην περίπτωσή αυτή ισχύει ο εξής φαύλος κύκλος: Έχετε άγχος με αποτέλεσμα να μην μπορείτε να συγκεντρωθείτε, αυτό σας κάνει να σκέφτεστε ότι όσο δεν συγκεντρώνεστε δε θα μπορέσετε να μελετήσετε, αυτό σας δημιουργεί περισσότερο άγχος που μειώνει ακόμα περισσότερο την ικανότητα συγκέντρωσής σας και ούτω καθ’ εξής. Όσο πιο πολύ ασχολείστε με τη συγκέντρωσή σας, τόσο λιγότερο συγκεντρώνεστε στη μελέτη σας. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει σημαντικά την ικανότητα συγκέντρωσης είναι το κίνητρο που έχουμε για την προσπάθεια που κάνουμε.
Μία από τις συχνότερες αιτίες ακαδημαϊκών προβλημάτων που οφείλονται στην αδυναμία συγκέντρωσης είναι η έλλειψη κινήτρου. Ένας άλλος παράγοντας είναι οι δεξιότητες μελέτης. Συχνά οι πρωτοετείς φοιτητές δυσκολεύονται να κατανοήσουν τις έννοιες που αναφέρονται στις παραδόσεις, δεν γνωρίζουν πώς να προετοιμαστούν για τις εξετάσεις και δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν επειδή ακολουθούν ένα σχολαστικό τρόπο μελέτης. Η διεξοδική κάλυψη του συνόλου της ύλης είναι μία αποδοτική στρατηγική για την περιορισμένη ύλη της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά σχεδόν μη εφαρμόσιμη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ένας άλλος παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα συγκέντρωσης και κατανόησης είναι η ψυχολογική σας διάθεση. Οι ακαδημαϊκές δυσκολίες που αντιμετωπίζετε σας έχουν δημιουργήσει μία αίσθηση αποτυχίας (όπως αναφέρετε, οι καλές επιδόσεις τόνωναν την αυτοπεποίθησή σας). Η αρνητική σας διάθεση είναι επίσης υπεύθυνη για την αποδιοργάνωση που αναφέρετε, αλλά και τις δυσκολίες στις καθημερινές καταστάσεις. Η λειτουργία των νοητικών μας λειτουργιών απαιτεί ψυχική ηρεμία, ενώ εσείς αποσπάστε από τις ανησυχίες σας. Φανταζόμαστε ότι κατά τη διάρκεια της επόμενης ταινίας που θα δείτε θα αναρωτιέστε συνέχεια αν θα καταλάβετε την πλοκή. Υποθέτουμε ότι το ίδιο ισχύει και όταν διαβάζετε